သရက္ပင္အား မ်ဳိးပြားစုိက္ပ်ဳိးျခင္း

" သရက္ပင္အား မ်ဳိးပြားစုိက္ပ်ဳိးျခင္း "
*********************

credit ‪#‎ဟန္ၿဖိဳးအာင္‬ (ဥယ်ာဥ္ျခံ)

သရက္ပင္သည္လည္း အျခားသီးပင္မ်ားနည္းတူ အေစ့မွမ်ဳိးပြားျခင္း (Sexual/Seed Propagation) ျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း သို႔မဟုတ္ ပင္ပိုင္ဆိုင္ရာလိင္မဲ့နည္း (Asexual/Vegetative Propagation) ျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း မ်ဳိးပြားစိုက္ပ်ဳိးၾကပါသည္။

‪#‎အေစ့ျဖင့္‬ မ်ဳိးပြားျခင္းကိုမူ ေရွးယခင္ကာလကတည္းက အသံုးျပဳခဲ့ျပီး ယေန႔တိုင္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အသံုးျပဳေနစဲပင္ျဖစ္ပါသည္။ အသီးပင္အမ်ားစုတြင္ အေစ့မွမ်ဳိးပြားစိုက္ပ်ဳိးေသာ္ သီးပြင့္ခိ်န္ေနာက္က်ျခင္းနွင့္ မိခင္အပင္နွင့္တူေသာအပင္မ်ားမရနိုင္ျခင္း အားနည္းခ်က္မ်ားရိွၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာနိုင္ငံရိွ သရက္မ်ဳိးအမ်ားစုကို အေစ့မွမ်ဳိးပြားစိုက္ပ်ဳိးေသာ္လည္း သီးပြင့္ခိ်န္ ေနာက္က်ျခင္း အားနည္းခ်က္မွလဲြ၍ မိခင္ပင္နွင့္ တူေသာအပင္မ်ားကိုျပန္ရနိုင္သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ စိန္တလံုးအေစ့မွ မ်ဳိးပြားစိုက္လွ်င္ စိန္တလံုးပင္ပဲ ျပန္ရေလ့ ရိွတတ္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ပတ္ဝန္းက်င္၏ လႊမ္းမိုးရိုက္ခတ္မႈ၊ ၄င္းတို႔၏ သက္တမ္းနွင့္ မ်ဳိးရိုး ဗီဇမ်ားေျပာင္းလဲသြားမႈတို႔ေၾကာင့္ အနည္းငယ္ကဲြလဲြခ်က္မ်ားရိွနိုင္သည္။ ယေန႔ စိန္တလံုးမ်ဳိးပင္ ထိုကဲ့သို႔ မ်ဳိးအတြင္း ကဲြလဲြခ်က္မ်ား ရိွလာေနျပီျဖစ္သည္။

‪#‎အေစ့စိုက္ပင္သည္‬ ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္အပင္ထက္ သီးပြင့္ရန္ ၂-၃ခန္႔ ပို၍ ၾကာတတ္သည္။ အေစ့စိုက္ပင္သည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ၅ နွစ္ခန္႔မွစ၍ အသီးစတင္သီးေလ့ရိွျပီး နွစ္ေပါင္း (၈ဝ) အထိ စီးပြားျဖစ္ခူးဆြတ္နိုင္ေသာ္လည္း သက္တမ္း (၆ဝ) ေနာက္ပိုင္းတြင္ အသီးတင္မႈေလ်ာ့လာေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ား၌ ေတြ႕ရသည္။ အေစ့စိုက္သရက္ပင္သည္ ပ်မ္းမွ်သက္တမ္း (၁ဝဝ) အထိ ရိွသည္ဟု ဆိုသည္။ သို႔ေသာ္လည္း အိႏၵိယမွေရးေသာ The Mango စာအုပ္တြင္ သက္တမ္း (၃ဝဝ) ခန္႔ရိွ သရက္ပင္ကို ဓာတ္ပံုနွင့္ တကြ ေဖာ္ျပထားသည္ကို ေတြ႔ဖူးသည္။

ျမန္မာနိုင္ငံရိွ သရက္မ်ဳိးအမ်ားစုသည္ အေစ့မွမ်ဳိးပြားေသာ္လည္း မိခင္ပင္နွင့္တူေသာ အပင္မ်ား ျပန္လည္ရေနျခင္းမွာ Polyembryonic မ်ဳိးမ်ားျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ သရက္ (Mangifera indica) တြင္ အဓိကမ်ဳိးႏြယ္စု (၂) စုရိွသည္။ ၄င္းတို႔မွာ အိႏၵိယမ်ဳိးႏြယ္စု (Indian Race) နွင့္ အင္ဒိုခ်ဳိင္းနားမ်ဳိးႏြယ္စု (Indochinese Race) တို႔ျဖစ္သည္။ အိႏၵိယမ်ဳိးႏြယ္စု သရက္မ်ဳိး မ်ားသည္ အေစ့တစ္ေစ့မွတစ္ပင္သာ ေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ား (Monoembryonic Varieties) ျဖစ္သည္ (ပံု-၁)။ ထို႔ေၾကာင့္ အိႏၵိယနိုင္ငံရိွ သရက္မ်ဳိး အမ်ားစုသည္ အေစ့တစ္ေစ့မွတစ္ပင္သာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ား (Monoembryonic Varieties) ျဖစ္သည္။ အင္ဒိုခ်ဳိင္းနား မ်ဳိးႏြယ္စု သရက္မ်ဳိးမ်ားမွာမူ အေစ့တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ား (Polyembryonic Varieties) ျဖစ္သည္ (ပံု-၂)။ ျမန္မာနိုင္ငံရိွ သရက္မ်ဳိးအမ်ားစုသည္ အေစ့တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ား (Monoembryonic Varieties) ျဖစ္သည္။ ထိုင္းနိုင္ငံရိွ နန္းေတာ္မိႈင္း (Nan-Dok-Mai)၊ ဖိလစ္ပိုင္ နိုင္ငံရိွ Carabao နွင့္ ၾသစေၾတးလ်နိုင္ငံရိွ R2E2 တို႔သည္လည္း အေစ့တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာ မ်ဳိးမ်ား (Polyembryonic Varieties) ျဖစ္သည္။

‪#‎အေစ့တစ္ေစ့မွ‬ တစ္ပင္သာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားသည္ ပင္ျခားဝတ္မႈန္ကူးျခင္းမွ အဖိုအမ ဗီဇမ်ား ေပါင္းစပ္ကာရလာေသာ လိင္ေပါင္းပင္ (Zygotic embryo) ျဖစ္၍ မိခင္အပင္၏ ဗီဇအားလံုးပါမလာဘဲ မ်ဳိးကဲြမ်ားရတတ္သည္။ အေစ့တစ္ေစ့မွ တစ္ပင္သာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားသည္ ၄င္း၏ လိင္ေပါင္းသေႏၶသားေလာင္း (Gametic embryo) အား အေျခအေန တစ္ခုမွ ျဖစ္ေပၚရန္တားဆီးထား၍ျဖစ္ေစ၊ ပ်က္စီးသြား၍ ျဖစ္ေစ အသီးၾကီးထြားျဖစ္ေပၚရန္ လိုအပ္ေသာအရာမ်ား ေထာက္ပံ့ရန္ သေႏၶသားေလာင္း (Embryo) မရိွေတာ့ေသာေၾကာင့္ အသီးမတင္ႏုိင္ေပ။ တခါတရံ တစ္ေစ့မွ တစ္ပင္သာေပါက္ေသာ္လည္း ၄င္းအပင္သည္ လိင္မဲ့ပင္ (Apomitic seedling) ျဖစ္တတ္သည္။

‪#‎တစ္ေစ့မွ‬ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားသည္ အေစ့မွစိုက္ေသာ္လည္း မိခင္အပင္္နွင့္တူေသာ အပင္မ်ားကို ျပန္ရေလ့ရိွသည္။ တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားသည္ တစ္ေစ့မွအပင္ တစ္ပင္သာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားထက္ပို၍ အသီးတင္မႈ ေကာင္းတတ္ျပီး အသီးတင္မႈ ပံုမွန္တတ္သည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ားတြင္ ၄င္းတို႔ထဲမွ တစ္ပင္သာလွ်င္ အမိအဖ ဗီဇေပါင္း၍ပါလာေသာ လိင္ေပါင္းပင္း (Sexual Plant/Zygotic embryo) ျဖစ္ျပီး က်န္ေပါက္လာေသာ အပင္အားလံုးသည္ အမိအဖဗီဇမေပါင္းဘဲ နယူးဆဲလ္လပ္ဆဲလ္ (Nucellus cells) မွ သုိ႔မဟုတ္ အေျမွးပါး (Integuments/Body cells) မ်ားမွ သေႏၶတည္ျဖစ္ေပၚလာေသာ လိင္မဲ့ပင္ (Asexual plant/Apomitic embryo) မ်ားျဖစ္သည္။ အေစ့တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာ ေပါက္ေသာမ်ဳိးမ်ား (Polyembryonic Varieties) သည္ ၄င္းတြင္ လိင္ေပါင္းသေႏၶသားေလာင္း (Gametic embryo) မပါေသာ္လည္း နယူးဆဲလ္လပ္ သေႏၶသားေလာင္း (Nucellus embryo) ပါေသာေၾကာင့္ အသီးတင္နိုင္သည္။ လိင္ေပါင္းသေႏၶ သားေလာင္းသည္ အခ်ဳိ႕မ်ဳိးမ်ားတြင္ သေႏၶေအာင္ျပီး ဆက္လက္မျဖစ္ထြန္းေပ။ အခ်ဳိ႕မ်ဳိးမ်ားတြင္ သားေလာင္းျဖစ္လာေသာ္လည္း ငယ္စဥ္မွာပင္ ခိ်နဲ႔၍ေသသြားတတ္သည္။ တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာ မ်ဳိးမ်ားသည္ တစ္ေစ့မွ အပင္ ၂ ပင္မွ ၁၂ ပင္အထိေပါက္တတ္သည္။ ခဲြစိုက္၍ ရသည္။ ၄င္းအပင္မ်ားသည္ ပ်ဳိးပင္အနည္းငယ္ အရြယ္ၾကီးလာေသာအခါ သူအလိုလို ကဲြသြားျပီး ခဲြရလြယ္ကူသည္ (ပံု-၃)။ တခ်ဳိ႕ လိင္ယွက္ျပီး ကပ္ေနတတ္သည္။ ၄င္းတို႔အား ကတ္ေက်း၊ ဓားတုိ႔ျဖင့္ ခဲြစိုက္၍ ရသည္(ပံု-၄)။ တစ္ေစ့မွ ေပါက္ေသာ အပင္အားလံုးတြင္ အပင္တိုင္း၌ အျမစ္ပါလွ်င္ အားလံုး နီးပါးခဲြစိုက္၍ ရတတ္သည္ (ပံု-၅)။ တခါတရံ တစ္ေစ့မွ အပင္မ်ားစြာေပါက္ေသာ္လည္း Polyembryony ဟုေျပာ၍ေတာ့မရေပ။ တခ်ဳိ႕မ်ဳိးမ်ားတြင္ အေစ့ရြက္ေအာက္ပိုင္းပင္စည္ (Hypocotyl) ထိပ္ပိုင္းနားမွ အညြန့္အခြမ်ား ထြက္လာတတ္သည္။ ေျမေပၚမွ ၾကည့္လွ်င္ Polyembryonic မ်ဳိးမ်ားဟု ထင္ရသည္။ ၄င္းတို႔အား ခဲြစိုက္၍ မရေပ။

‪#‎သရက္အား‬ အေစ့မွ ပ်ဳိးေထာင္ရာတြင္ အေစ့ခံြ (Endocarp) ကိုခြာ၍ စိုက္လွ်င္ အနည္းငယ္ေစာ၍ ေပါက္သည္။ ထို႔ျပင္ အခံြကို ခြာ၍ စိုက္ျခင္းျဖင့္ အေစ့ထိုးပိုး (Stone/seed weevil, Sternochetus mangiferae) က်ေရာက္ေနပါကလည္း အလြယ္တကူ သိနိုင္သည္ (ပံု-၆)။ အခံြကို ခြာရာတြင္ အေစ့ကို မထိမိေအာင္ ဂရုစိုက္၍ ခြာရမည္။ ဝမ္းဗိုက္ဘက္ျခမ္း အေမႊးမ်ားပါသည့္ဘက္ (Ventral side) မွ ဓား၊ ကတ္ေၾကးျဖင့္ ခြာလွ်င္ ပို၍လြယ္ကူသည္ (ပံု-၇၊၈၊၉)။ ဤသို႔ အေစ့ခံြအား ခြာစိုက္ေသာ အပင္သည္ ေျဖာင့္တန္းသည္။ ေျမၾကီးေပၚတြင္ ပ်ဳိးခင္းအျဖစ္ ခ်၍ စိုက္နိုင္သည္(ပံု-၁ဝ)။ ၅ဝ% ရိပ္ကဲ်စင္ေအာက္တြင္ ပ်ဳိးေထာင္က ပို၍ေကာင္းသည္။ အေစ့မ်ား ပုပ္သြားနိုင္ေသာေၾကာင့္ ေရမ်ားမ်ားေလာင္းျခင္းကိုမူ ေရွာင္ရမည္။ သရက္အား ပ်ဳိးေထာင္ရာတြင္ သတိျပဳသင့္သည္မွာ သရက္ေစ့သည္ အေစ့ငုတ္မႈ (Dormancy) မရိွေပ။ အေစ့ကို ေနမလွမ္းရေပ။ ၄င္း၏ ေစ့ေန သက္တမ္းသည္ ၁ လခန္႔သာ ရိွသည္။ အေစ့သည္ မေျခာက္ခင္ လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္တြင္ စိုက္မွေပါက္ေသာ မ်ဳိးေစ့ (Recalcitrant seed) အမ်ဳိးအစားျဖစ္သည္။ ၂-၃ ပတ္ခန္႔ၾကာလွ်င္ အပင္မ်ားေပါက္လာသည္ (ပုံ-၁၁)။ ပ်ဳိးခင္းမွ ရြက္နုမ်ား ၂-၃ ရြက္ထြက္ခိ်န္တြင္ ပ်ဳိးအိတ္အတြင္းသို့ ေျပာင္းေရႊ႕စိုက္ရမည္ (ပံု-၁၂)။

#သရက္အား အေစ့ျဖင့္စိုက္ျခင္းသည္ အပင္ၾကီး၍ သီးပြင့္ရန္ အခိ်န္ၾကာျမင့္ေသာေၾကာင့္ ယေန႔ေခတ္တြင္ ပင္ပိုင္းဆိုင္ရာလိင္မဲ့ မ်ဳိးပြားနည္းျဖင့္ မ်ဳိးပြားျပီး စိုက္ပ်ဳိးလာၾကသည္။ ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္ အပင္အား စိုက္ျပီး (၃) နွစ္သားအထိ အသီးအပြင့္မ်ားကို မယူဘဲ ေခြ်ပစ္ရမည္။ ၄င္းေနာက္နွစ္မွစ၍ အသီးယူနိုင္သည္။ ပင္ပိုင္းဆိုင္ရာ လိင္မဲ့ ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္နည္းျဖင့္ မ်ဳိးပြား၍ စိုက္ပ်ဳိးထားေသာ သရက္ပင္သည္ အနွစ္ (၄ဝ) အထိ စီးပြားျဖစ္ေကာင္းေကာင္း ထုတ္ယူနိုင္ျပီး သက္တမ္း (၈ဝ) ခန္႔အထိ ၾကာရွည္နိုင္ေျကာင္း သုေတသနမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႔ရသည္။

သရက္အား ပင္ပိုင္းဆိုင္ရာလိင္မဲ့နည္းျဖင့္ စာေပမ်ားမွ တစ္ဆင့္ေတြ႔ရေသာ နည္းမ်ားမွာ

ကိုင္းခဲြသပ္ထိုးဆက္နည္း (Wedge and Cleft Grafting)
သပ္သြင္းပင္ေထာက္ကိုင္းဆက္နည္း (Inarching)
အေစ့ရြက္အထက္နားတြင္ကပ္၍ကိုင္းဆက္နည္း (Stone/Epicotyl Grafting)
ပါးခ်င္းအပ္ကိုင္းဆက္နည္း (Splice Grafting)
ပါးခ်င္းအပ္ကိုင္းပူးဆက္နည္း (Approach Grafting)
ေဘးတိုက္ပါးခ်င္းအပ္ကိုင္းဆက္နည္း (Side-veneer Grafting)
ေဘးကပ္ဆက္နည္း (Notch Grafting)
အျမစ္တြင္ဆက္နည္း (Root Grafting)
ျမင္းကုန္းနီွးပံုသဏၭာန္ကိုင္းဆက္နည္း/ခြ၍ဆက္နည္း (Saddle Grafting)
သစ္ဖူးတံုး/ေလးေထာင့္ကြက္အဖူးျမုပ္နည္း (Chip/Patch Budding)
ေျမထုပ္စည္းနည္း (Air-layering) စသည္တိုိ႔ျဖစ္သည္။

ျမန္မာနိုင္ငံ၌ အမ်ားဆံုးေဆာင္ရြက္ေနေသာ မ်ဳိးပြားနည္းမ်ားမွာ သပ္သြင္းပင္ေထာက္ကိုင္းဆက္နည္းနွင့္ ကိုင္းခဲြသပ္ထိုးဆက္နည္း တုိ႔ျဖစ္သည္။ အျခားနည္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ၾကေသာ္လည္း စမ္းသပ္ရံုအဆင့္သာ ေဆာင္ရြက္ၾကျပီး စီးပြားျဖစ္ထုတ္လုပ္ ရန္ ေဆာင္ရြက္မႈနည္းပါးပါသည္။ အဖူးျမုပ္မ်ဳိးပြားနည္းနွင့္ ေျမထုပ္စည္းနည္းကိုမႈ ယခုအခါ အျခား တိုင္းျပည္မ်ား တြင္လည္း ေဆာင္ရြက္မႈနည္းပါးသြားျပီျဖစ္သည္။

‪#‎ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္မ်ဳိးပြားရျခင္း‬၏ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္မွာ အပင္နိမ့္နိမ့္ျဖင့္ နွစ္တိုတိုအတြင္း သီးပြင့္ လိုျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေအာက္ခံပင္ (Stock plant) အား ေရြးခ်ယ္ေဆာင္ရြက္မႈသည္ အဓိကအေရးပါ ပါသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၌ သရက္မ်ဳိးမ်ားစြာရိွေသာ္လည္း ေအာက္ခံပင္ထားမည့္ သရက္မ်ဳိးမ်ားနွင့္ပတ္သက္၍ မ်ဳိးတစ္မ်ဳိးခ်င္းစီ၏ အားနည္းခ်က္ အားသာခ်က္မ်ားကို သုေတသနျပဳေဆာင္ရြက္ထားရိွျခင္း မေတြ႔ရေသးေပ။ စီးပြားျဖစ္ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္ ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်ေနသူမ်ားအေနျဖင့္လည္း ရရာမ်ဳိးေစ့မ်ားကို အေညွာက္ ေဖာက္၍ ကိုင္းကူးဆက္ ၾကသည္သာမ်ားပါ သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၌ ေနရာေဒသအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ ေပါက္ေရာက္ေသာ မနၲေလးရင္ကဲြ မ်ဳိးအား ေအာက္ခံပင္အျဖစ္ထား၍အသံုးျပဳမႈမ်ားေသာ္လည္း ၄င္းသည္ ပင္စည္ထိုးပိုး (Mango Stem Borer) ဒဏ္ကို ခံနိုင္ရည္မဲ့ေၾကာင္း သတိထားမိလာသည္။

ျမန္မာနိုင္ငံရိွ အသံုးမ်ားေသာသရက္ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္နည္းမ်ားတြင္လည္း သပ္သြင္းပင္ေထာက္ကိုင္းဆက္နည္း (Inarching) သည္လည္း ၄င္းအား ကိုင္းဆက္ခိ်န္တြင္ ေရေသာက္ျမစ္ကိုျဖတ္၍ အထုပ္ေသးမ်ားထုပ္ကာ အပင္ၾကီးေပၚတြင္ ကပ္၍ ဆက္ေသာေျကာင့္ အျမစ္ဖဲြ႕စည္းမႈ (Root System) ညံ့သြားျပီး အပင္ၾကီးထြားဖြံ႕ျဖိဳးမႈနည္းသည္။ ထို႔ျပင္ ၄င္းနည္းသည္ အျခားကိုင္းကူးကိုင္းဆက္ထားေသာ အပင္မ်ားထက္ ပို၍ အေသအေပ်ာက္မ်ားေၾကာင္း စာေတြ႔လက္ေတြ႔အရ သိရသည္။ ယခုအခါ ေအာက္ခံပင္ထားမည့္ အရိုင္းပင္အား စိုက္ကြင္းထဲတြင္ခ်စိုက္ျပီး ၄င္းတစ္သားအရြယ္ရိွခိ်န္တြင္ ကိုင္းခဲြသပ္ထိုးနည္း (Wedge and Cleft Grafting) ျဖင့္ မိမိနွစ္သက္ေသာမ်ဳိးအား အဖူးကိုင္းအျဖစ္ ထားဆက္ျခင္းသည္ ပို၍ ေအာင္ျမင္ၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ ၄င္းနည္းျဖင့္ပင္ တစ္နွစ္ပ်ဳိးျပီးသား ေအာက္ခံပင္တြင္ ထား၍ဆက္ျခင္းသည္လည္း သပ္သြင္းပင္ေထာက္ ကိုင္းဆက္နည္းထက္ ပိုေကာင္းေပသည္။ အဖူးကိုင္းအား အရြယ္ေရာက္ သီးပြင့္ေနေသာအပင္မွ ယူရမည္ျဖစ္သည္။ အဖူးကိုင္းအား မဆက္မီ ၇-၁ဝ ရက္ၾကိဳ၍ အရြက္မ်ားအား ဖယ္ရွားပးသင့္သည္။ ယင္းသို႔ ဖယ္ရွားေပးျခင္းျဖင့္ ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္ခိ်န္တြင္ အဖူးမ်ားနိုးၾကားေနျပီး ပို၍ ေအာင္ျမင္မႈမ်ားသည္။ ကိုင္းဆက္ျပီးေနာက္ ၄င္းအပင္အား စိုက္ကြင္းအတြင္းသို႔ အနည္းဆံုး (၁) နွစ္ေလာက္ေနမွ ေရႊ႕ေျပာင္းစိုက္သင့္ေပသည္။

ေဖာ္ျပပါပင္ပိုင္းဆိုင္ရာလိင္မဲ့ ကိုင္းကူးကိုင္းဆက္နည္းတစ္ခုခ်င္းစီ၏ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ပံု နည္းစနစ္မ်ားနွင့္ ၄င္းတို့၏ အားနည္းခ်က္ အားသာခ်က္မ်ားကို အခါအခြင့္သင့္လွ်င္ ေရးသားတင္ျပပါဦးမည္။

က်မ္းကုိး

- The Mango: Botany, Production and Uses (Richard E. Litz (ed.))

- Mango (R. N. Singh)

- The Mango: Its Botany and Production (Ramon V. Valmayor)

- Tropical Crops: Dicotyledons (J.W. Purseglove)

စိုက္ပ်ိဳးေရး ႏွင့္ အေထြေထြဗဟုသုတ